Kubizm - definicja

Kubizm, kierunek w malarstwie XX w.; zapoczątkowany ok. 1907 we Francji przez  P.Picasso i G. Braque'a. Picasso w tzw. okresie prekubistycznym (1906-1908) koncentrował uwagę na wartościach plastycznych obrazu i dążąc do swoistej ekspresji nawiązywał do malarstwa P. Cezanne'a, podobnie jak Braque i bliski tym problemom A. Derain, oraz do wzorów rzeźby przedrom., iberyjskiej i rzeźby ludów afrykańskich. Zapowiedzią malarstwa kubistycznego był obraz Picassa 'Panny z Avignon' (1907). W 1908 krytyk, L. Vauxelles, w związku z pejzażami Braque'a odznaczającymi się geom. uproszczeniem brył, napisał o artyście, że "sprowadza wszystko do kubów". W następnym roku w recenzji z Salonu Jesiennego użył z intencją ironiczną określenia "kubista". Termin ten wszedł w powszechne użycie od 1911 tracąc powoli znaczenie pejoratywne. Głównym obrońcą i teoretykiem kubizmu był G. Apollinaire, który wydał w 1913 książkę Les peintres cuhistes. Meditations esthetiques, najpełniej formułującą, obok prac A. Gleizesa i J. Metzingera z 1912, program kierunku. Picasso, Braque wraz z Gri- sem, który występuje z obrazami kubistycznymi od 1911, zwani są kubistami ortodoksyjnymi. W ślad za ich poszukiwaniami idąJ. Metzinger, A. Gleizes, F. Leger, L. Marcoussis, wystawiający wspólnie na Salonie Niezależnych w 1911 w słynnej sali 41, oraz współ- pracujący w roku następnym z grupą «Section d''Or» . Villon, M. Duchamp i R. de La Fresnaye. W latach poprzedzających I wojnę świat., które były okresem zamykającym programowe poszukiwania kubizmu, był on reprezentowany przez wielu utalentowanych artystów, również rzeźbiarzy, jak: A. Archipenko, C. Brancusi, H. Laurensi, Lipchitz. Proces kształtowania się kubizmu i rozwoju ruchu kubistycznego dzieli się na trzy fazy: 1) fazę prekubistyczną, od lata 1906 do lata 1909, 2) fazę analityczną, właściwe dzieje kubizmu od jesieni 1909 do 1911/1912, 3) fazę kubizmu syntetycznego, zapoczątkowaną przez Picassa i Braque''a w 1912.

W fazie prekubistycznej, zainspirowani przez Cezannea, Braque i Picasso definiowali obiekty za pomocą rygorystycznej geometryzacji i surowej syntezy, przy odrzuceniu wszelkich zasad perspektywy. Wydobycie stereometrycznej struktury przedmiotów stało się problemem pierwszej wagi, przed rozwiązaniem ko- lorystycznym obrazów. Już wówczas iluzjonistyczne tendencje malarstwa, charakteryzujące twórczość europejską od czasów renesansu, zostały przezwyciężone. Głównymi motywami malarstwa fazy prekubistycznej były drzewa, domy, patery z owocami, butelki i kieliszki, a później gitary i inne instrumenty muzyczne o prostych, podstawowych formach geometrycznych. W fazie analitycznej obraz kubistyczny charakteryzuje analiza struktury przedmiotu, wyrażająca się w pryzmatycznym cięciu form, prowadząca do coraz większego ich rozbicia. Celem tej dekompozycji obiektu jest dążenie do jego symultanistycznego pokazania przez ułożenie obok siebie, na płaszczyźnie, profilów widzianych z różnych stron równocześnie. Od 1912 Braąue i Picasso wprowadzają do obrazów elementy gotowe, jak wycinki gazet, tapety, szkło i piasek, tworząc pierwsze —collages. Właściwy początek fazy syntetycznej kubizmu rozpoczyna się w 1913 przy współuczestnictwie Grisa i Legera. Mimo że kubizm w fazie analitycznej przez rozczłonkowanie płaszczyzny utrudniał czytelność obrazu i zniekształcał proporcje przedmiotów, było to wciąż jeszcze swoiste odtwarzanie rzeczywistości. Dopiero w kubiźmie syntetycznym naśladowanie zastąpione zostało intuicyjnie wynalezionym znakiem. Pojedyncze płaszczyzny w obrazie stały się większe, ujednolicone, powróciły barwy spektrum (także i lokalne), sprowadzane w fazie analitycznej prawie do monochromatyzmu. W fazie syntetycznej kubizm osiągnął język obrazowy, w którym zamanifestowało się upraszczające i abstrahujące myślenie piast., charakterystyczne dla XX w. Kubizm wywarł silny wpływ na twórczość artystów nie związanych bezpośrednio z tym kierunkiem, jak m. in. M. Chagall, M. Gromaire, T. Makowski czy grupa formistów. Poza Francją kubizm najszybciej przyjął się w Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Anglii, (franc. cuhisme z łac. cubus "sześcian, kostka'')

"Słownik terminologiczny sztuk pięknych" PWN